Από τα Σέρβια ή οδική διαδρομή, μέσω Π. Καστανιάς ή Πλατανορρεύματος και Πιερίων, προς την Κατερίνη είναι 65 χλμ. Είναι η πλέον σύντομη και προσιτή διαδρομή από το Ν. Κοζάνης προς την Κατερίνη κατά την οποία ο ταξιδιώτης συναντάει όμορφα τοπία και φυσικές ομορφιές.
Ιστορία - Ονομασία
Η ονομασία των Σερβίων ..
προήλθε από το λατινικό ρήμα Servo που σημαίνει φυλάττω, παρατηρώ και ουσιαστικά ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αφού για αιώνες -και κυρίως επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας - λόγω της θέσης του, ήταν ένα απόρθητο φρούριο που έλεγχε τις μοναδικές διόδους μεταξύ Μακεδονίας και Θεσσαλίας στην περιοχή. Η πρώτη ονομασία των Σερβίων ήταν "Φυλακαί" επί Μακεδόνων και μέχρι τις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα. Όταν όμως της πόλη των "Φυλακών" κατέλαβαν οι Ρωμαίοι, την ονόμασαν στη δική τους γλώσσα Servia (= Φυλακτήρια, Παρατηρητήρια) από το λατινικό ρήμα (Servo = Φυλάττω, Παρατηρώ). Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος (23-79 μ.Χ.) μνημονεύει τους κατοίκους των Φυλακών αποκαλώντας τους Φυλακήσιους. Το όνομα αυτό υπάρχει και σε επιγραφή που βρέθηκε στη Βέροια, η οποία έχει ως εξής: "Παρμενίων Γλαυκία Φυλακήσιος νικητής εν δολίχω." Και το πρώτο όνομα ("Φυλακαί") και το δεύτερο ("Σέρβια"), επί Μακεδόνων και Ρωμαίων αντίστοιχα είναι στον πληθυντικό και αυτό γιατί συμπεριέχει και τις δυο διόδους , των Σερβίων και των στενών "Πόρτες". Τα Σέρβια βρίσκονται εκεί που συναντιούνται το Τιτάριο όρος με τα Καμβούνια.
Η καθεαυτού πόλη ιδρύθηκε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ηράκλειο περί τα μέσα του 7ου αιώνα προκειμένου να εποικισθεί από Σέρβους που εκείνη την εποχή είχαν κατέβει από τις περιοχές του Δούναβη και του Σαύου. Μετά την αποχώρηση των Σέρβων η πόλη παρέμεινε ως βυζαντινό φρούριο. Τον 10ο αιώνα κατελήφθηκαν από τους Βουλγάρους αλλά γρήγορα όμως ανακαταλήφθηκε από τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο ο οποίος και γκρέμισε το φρούριο και τα τείχη τα οποία όμως ανοικοδομήθηκαν το 1257 μετά τη μάχη της Πελαγονίας. Μερικά τμήματα εκείνου του τείχου είναι το λεγόμενο "Κάστρο της Ωριάς" που σώζεται μέχρι σήμερα. Τον 13ο αιώνα τα Σέρβια αποτελούσε το όριο μεταξύ της Μεγαλοβλαχίας όπως λεγόταν τότε η Θεσσαλία και του Βασιλείου Θεσσαλονίκης των Φράγκων. Τον επόμενο αιώνα κατακτήθηκαν από τους Σέρβους του Κράλη και τον αμέσως επόμενο, 15ο αιώνα καταλήφθηκαν από τους Τούρκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπου και παρέμεινα σ΄ αυτή μέχρι τις 10 Οκτωβρίου του 1912 όπου και απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό μετά τη νικηφόρα μάχη του Σαραντάπορου
Αρχαιολογική έρευνα
H περιοχή γύρω από τα Σέρβια φαίνεται να κατοικήθηκαν από τα Προϊστορικά χρόνια από τα οποία και σώζονται τάφοι, αγγεία, νεολιθικά εργαλεία. Το 1909 ο Wace ανακάλυψε τον προϊστορικό οικισμό των Σερβίων. Αργότερα έγιναν και άλλες ανασκαφές: το 1930 από τον Heurtley και την περίοδο 1971-73 από τις C.Ridley και κ. Ρωμιοπούλου που έφεραν στο φως σημαντικότατα ευρήματα. Έτσι τα Σέρβια πέρασαν στη διεθνή βιβλιογραφία ως μεμονωμένη Θεσσαλική αποικία.
Η κα Χονδρογιάννη-Μετόκη αναφέρει ότι από το 1985 και μετά η έρευνα έφερε στο φως ένα μεγάλο αριθμό προϊστορικών θέσεων καθώς και λείψανα κατοίκησης ιστορικών χρόνων, που υποχρέωναν τους αρχαιολόγους να δούνε την περιοχή ως μία ενιαία ανεξάρτητη πλέον ενότητα. Οι θέσεις που έχουν εντοπισθεί καλύπτονται κατά το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τα νερά της Λίμνης Σερβίων και έρχονται στο φως μόνο με την μείωση της στάθμης του νερού, περιορίζοντας έτσι στο ελάχιστο τα περιθώρια της έρευνας. Κεραμική, γραπτή και μονόχρωμη, αλλά και πολλές άλλες κατηγορίες, λίθινα εργαλεία κατασκευασμένα με κρούση ή τριβή.
Σημαντικά γεγονότα στη διάρκεια των αιώνων
* 480 π.Χ.: Ο Ξέρξης επιχείρησε να περάσει τη δίοδο των Σερβίων χωρίς να κατορθώσει, λόγω καλής οχύρωσης.
* 335 π.Χ.: Ο Μέγας Αλέξανδρος χρησιμοποίησε τη διάβαση των Σερβίων πορευόμενος από την Αχρίδα για τη Θήβα.
* 160 π.Χ.: Οι Ρωμαίοι στρατηγοί Μάρκος Αυρήλιος και Παύλος Αιμίλιος περνούν από τα Σέρβια.
* 5-64: Περνά και διδάσκει στα Σέρβια ο Απόστολος Παύλος.
* 460: Ο αρχηγός της στρατιάς των Γότθων Θευδέμιρος περνά από τα Σέρβια καθώς βάδιζε από τη Λάρισα για τη Θεσ/νίκη.
[479]]: Ο αρχηγός των Οστρογότθων Θευδέριχος ο Νεώτερος περνά από τα Σέρβια.
* 560-630: Κτίστηκε το Φρούριο των Σερβίων, στα χρόνια του Ιουστινιανού ή του Ηρακλείου.
* Τον 7ο αιώνα ο Πορφυρογέννητος αναφέρει την ίδρυση των Σερβίων σε οχυρωμένη πόλη εξαιτίας σλαβικών επιδρομών.
* Τον 8ο αιώνα φαίνεται και η ύπαρξη Επισκοπής Σερβίων που μεταφέρθηκε στα Σέρβια από την Καισαρεία.
* Το 10ο αιώνα ξεκινά η ιστορία των Σερβίων με γραπτά στοιχεία, καθώς συνδέεται στενά με το Βυζαντινό Κράτος.
* Μεταξύ 978 και 986 τα Σέρβια καταλαμβάνονται από τους Βούλγαρους με αρχηγό τον Σαμουήλ, ο οποίος εγκαθιστά σ' αυτά Φρούραρχο τον Νικολιτζά.
* 1001: Ο Βασίλειος Β΄ Βουλγαροκτόνος καταλαμβάνει μετά από πολιορκία τα Σέρβια.
* 1018: Ο Νικηφόρος Ξιφίας καταστρέφει τα τείχη των Σερβίων.
* 1204: Τα Σέρβια καταλαμβάνονται από τους Φράγκους της Δ΄ Σταυροφορίας.
* 1216: Τα Σέρβια περιέρχονται στην κατοχή του Δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου Δούκα.
* 1237: Ο Μιχαήλ Β΄ Δούκας ανηψιός του Δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου, νυμφεύεται την Θεοδώρα, κόρη του στρατιωτικού διοικητή Ιωάννη Πετραλίφα (κατοπινή Αγία Θεοδώρα της Άρτας), στο Βυζαντινό Κάστρο των Σερβίων.
* 1257: Η Σερβιώτισσα Θεοδώρα, σύζυγος του Μιχαήλ Β΄ Δούκα, μετά από διαπραγματεύσεις με τον βασιλέα της Νίκαιας Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρη για τον γάμο της θυγατέρας του Μαρίας με τον γιό της Νικηφόρο Δούκα, αναγκάζεται να υποσχεθεί την παραχώρηση των Σερβίων.
* 1341: Ο Κράλης των Σέρβων Στέφανος Δουσάν καταλαμβάνει τα Σέρβια.
* 1350: Ο Βασιλεύς Ιωάννης Καντακουζηνός πολιορκεί τα Σέρβια χωρίς αποτελέσματα.
* 1393: Τα Σέρβια καταλαμβάνονται από τα στρατεύματα του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄.
* 1430: Ερημώνεται η Βυζαντινή πόλη των Σερβίων και μεταφέρεται στη σημερινή της θέση.
* 1745: Μεταφέρεται η έδρα της επισκοπής από τα Σέρβια στην Κοζάνη, με διαταγή του Πατριάρχη.
* 1882: Ιδρύεται στα Σέρβια από τους Τούρκους αυτόνομο Σαντζάκιο (περιφέρεια) στο οποίο υπαγόταν οι Καζάδες (Νομαρχίες) Ελασσόνας, Σερβίων, Κοζάνης, Καϊλαρίων (Πτολεμαΐδος), Ανασελίτσης (Σιάτιστας), Γρεβενών, Κατερίνης, και Δεσκάτης.
* 1882: Ιδρύεται από την Ελλάδα προξενείο με έδρα τα Σέρβια και αναβαθμίζεται η επισκοπή Σερβίων και Κοζάνης, σε Μητρόπολη.
* 1912: Ο Ελληνικός στρατός στις 10 Οκτωβρίου μετά την νικηφόρα μάχη στα στενά "πόρτες" απελευθερώνει τα Σέρβια. Την ίδια μέρα οι Τούρκοι σκοτώνουν στις φυλακές των Σερβίων 117 ιερείς, δασκάλους και πρόκριτους από την περιοχή Σερβίων.
* 1915: Από 1η Ιανουαρίου μεταφέρεται η έδρα της Νομαρχίας από τα Σέρβια στην Κοζάνη.
* 19-12-1918: Τα Σέρβια και τα 25 χωριά υπάγονται πλέον στην επαρχία Κοζάνης.
* 1919-23: Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, φεύγουν οι Τούρκοι και έρχονται 250 οικογένειες προσφύγων.
* 1941: Στις 13 Απριλίου οι Γερμανοί βομβαρδίζουν τα Σέρβια.
* 1941: Στις 15 Απριλίου οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τα Σέρβια και εγκαθιστούν μόνιμη φρουρά.
* 1943: Τον Φεβρουάριο οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τα Σέρβια.
* 1943: Αρχές Μαρτίου, μετά την αποχώρηση των Γερμανών δυνάμεις της "Εθνικής Αντίστασης" πυρπολούν τη μεγάλη Γέφυρα του Αλιάκμονα. Αυτό είχε ως συνέπεια τον εγκλωβισμό στο χώρο της ιταλικής φάλαγγας που όδευε προς Σιάτιστα.
* 1943: Στις 6 Μαρτίου φθάνοντας οι Ιταλοί στα Σέρβια αρχικά καίνε τις παρά την οδό οικίες . Βρίσκοντας στη συνέχεια καταστραμμένη τη γέφυρα αναγκάζονται να στρατοπεδεύσουν οπότε και προέβησαν επί διήμερο στην ολοκληρωτική πυρπόληση της πόλης μη χαριζόμενοι ακόμα και των τριών εκκλησιών. Από εκείνη τη διήμερη καταστροφή τίποτε δεν έμεινε όρθιο εκτός από το καμπαναριό του ναού της Αγίας Κυριακής. Αλλά και καμία δύναμη της Εθνικής Αντίστασης δεν επέστρεψε[εκκρεμεί παραπομπή] να υπερασπιστεί τη περιοχή που εξ αιτίας της[εκκρεμεί παραπομπή] μετατράπηκε ολοκληρωτικά σε νεκρή ζώνη.
* 1974: Υπαγωγή στα Σέρβια του χωριού Λάβα.
* 1-1-1995: Υπαγωγή στα Σέρβια του χωριού Καστανιά (Συνένωση της Κοινότητας Καστανιάς με τον Δήμο Σερβίων).
* 1-1-1999: Τα Σέρβια καθίστανται έδρα του νέου διευρυμένου Δήμου Σερβίων όπου και υπάχθηκαν τα χωριά, Πλατανόρρευμα, Καστανιά, Λάβα, Κρανίδια, Αυλές, Γούλες, Τριγωνικό, Μεταξά, Πολύραχο, Προσήλιο, Νεράιδα, Ίμερα, Λεύκαρα, Ροδίτης, Μεσσιανή, και Βαθύλακκος.
Αναφορές για τα Σέρβια μέσα απο Μεσαιωνικά κείμενα
Στα Σέρβια αναφέρεται μεγάλος αριθμός μεσαιωνικών κειμένων καθώς ήταν ακμαία Βυζαντινή πόλη. Ανάμεσα τους κείμενο του Κωνσταντίνου του Πορφυρογένητου στα μέσα του 10ου αιώνα, Αναφορές του Αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνό κ.α. Επίσης αναφέρονται και στο χρονικό του Μορέως Βυζαντινή πόλη-Κάστρο
Η Βυζαντινή πόλη των Σερβίων είχε την Ακρόπολη, την Άνω Πόλη και την Κάτω Πόλη[2][3]. Υπήρχαν δηλαδή τρία τείχη άμυνας για τους επιδρομείς, τα οποία προφύλασσαν ταυτόχρονα το στρατιωτικό διοικητή που ζούσε στην Ακρόπολη, τόσο από τους εξωτερικούς, όσο και από τους εσωτερικούς εχθρούς. Στην κάτω πόλη ζούσαν οι αγρότες και οι εργάτες, στην άνω πόλη διέμενε η μεσαία τάξη και στην Ακρόπολη ο Στρατιωτικός διοικητής, όπως αναφέρει ο Ιωάννης Καντακουζηνός: «Το δε τρίτον, άκρα ον, το άρχοντι ανείται».
Το Κάστρο των Σερβίων κτίστηκε μεταξύ (560-650 μ.Χ.), δηλαδή στα χρόνια του Ιουστινιανού ή του Ηρακλείου.
Η Ακρόπολη κάλυπτε 2,5 στρέμματα και σήμερα σώζονται -με μεγάλες φθορές- οι Πύργοι, που ξεπερνούσαν τα 20 μέτρα ύψος, μεγάλα τμήματα από τα τείχη και ίχνη κτισμάτων.
Η Άνω Πόλη κάλυπτε 20 στρέμματα. Σώζονται οι βάσεις πολλών κατοικιών και τα τείχη που την περιέβαλλαν, που είχαν σχήμα πολυγωνικό, με πύργους στρογγυλούς και ορθογώνιους που ακολουθούσαν την κλίση του λόφου.
Η Κάτω Πόλη κάλυπτε 75 στρέμματα. Σώζονται τείχη, τμήμα της κεντρικής υψηλής πύλης του Κάστρου, τμήματα Υδραγωγείων, πολλά ερείπια και ίχνη σπιτιών και εκκλησιών. Τρείς μάλιστα εκκλησίες σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση με πολλές σπάνιες και θαυμάσιες τοιχογραφίες. Είναι η μεγάλη Βυζαντινή Βασιλική Εκκλησία (11ου αιώνα) που πιθανολογείται από τους ειδικούς ότι είναι του Αγίου Δημητρίου, η εκκλησία του Προδρόμου Ιωάννη και το μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων, σκαρφαλωμένο σαν περιστεροφωλιά σε ένα άγριο και απόκρημνο βράχο, με φανταστική θέα.
Βυζαντινές εκκλησίες
Βυζαντινή Βασιλική Εκκλησία
Βυζαντινή Βασιλική Εκκλησία
Είναι η μεγαλύτερη εκκλησία του Βυζαντινού λόφου (21,50Χ11,70μ.) και είναι πιθανότατα αφιερωμένη στον Αγ. Δημήτριο. Σώζονται αρκετές τοιχογραφίες με πιο καθαρή από όλες του Αγ. Φλώρου. Το Ιερό της εκκλησίας έχει καταρρεύσει ολόκληρο και οι βανδαλισμοί στο μεγαλόπρεπο αυτό Βυζαντινό Μνημείο έχουν κάνει ανεπανόρθωτη ζημιά. Μερικές από τις τοιχογραφίες της όπως έχουν αναφέρει ο Ανδρέας Ξυγγόπουλος είναι
* Τοιχογραφία του Νιπτήρος
* Τοιχογραφία της Προδοσίας του Ιούδα
* Τοιχογραφία στρατιωτικού αγίου
* Τοιχογραφία του Αγ. Νικολάου
* Τοιχογραφία του Αγ. Δημητρίου
* Τοιχογραφία του Κοσμά & Δαμιανού
* Εκατέρωθεν της Αγίας Θεοδότης
Η δε χρονολογία της Βασιλικής και των τοιχογραφιών πιθανότατα είναι από τον 11ο αιώνα. Βρίσκεται δε στη Βορειοδυτική γωνία της Κάτω πόλης και είναι ορθογώνιο επιμηκές κτίσμα που διαιρείται σε τρία κλίτη.
Ναός των Αγ. Θεοδώρων
Βρίσκεται βόρεια της Βασιλικής αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο, πρόκειται για μοναστηριακό κτίσμα. Μικρή μονόκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη. Από οικοδομικά στοιχεία που έχει ο Ναός, είναι δυνατόν να χρονολογηθεί στον 11ο αιώνα. Η ζωγραφική των τοιχογραφιών του Ναού χρονολογούνται στο τέλος του 15ου αιώνα.
Ναός Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου
Βρίσκεται βορειανατολικά της βασιλικής, κοντά στο βόρειο τμήμα του εξωτερικού τείχους. Ο ναός είναι μικρή μονόκλιτη βασιλική με μια μόνο κεντρική αψίδα. Στο εσωτερικό του ναού, σώζονται αμυδρά υπολείμματα τοιχογραφιών. Το κτίσμα από αρχιτεκτονική άποψη ανήκει χρονολογικά στο 14ο αιώνα, διαπίστωση η οποία συνδυάζεται με τη χρονολόγηση των τοιχογραφιών στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα.
Ναός Αγ. Αναργύρων
Βρίσκεται έξω από τη βόρεια πλευρά του τείχους σε μικρή απόσταση από αυτό. Είναι κτισμένος ο ναός πάνω σε στενό βράχο. Η στενότητα του χώρου καθόρισε και τη μορφή του κτίσματος, είναι μικρή μονόκλιτη βασιλική, της οποίας το χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι δεν έχει καθόλου παράθυρα. Ο ναός εσωτερικά είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες, οι οποίες σύμφωνα με την επιγραφή ανήκουν χρονικά στα 1600μ.Χ.
Ασκηταριό του Αγίου Θεοδώρου
Δυτικά από τα Σέρβια, σε απόσταση 3 χιλιομέτρων και δεξιά του δρόμου, που οδηγεί προς της Ελασσόνα, σε μια τοποθεσία που ονομάζεται γουρουνοπάζαρο, βρίσκονται τα ερείπια ενός ασκηταριού, αφιερωμένου στον Άγιο Θεόδωρο. Είναι ένα στενό και επίμηκες σπήλαιο, εντός του οποίου σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. Πολύ κοντά στο ασκητάριο διακρίνονται και λείψανα αρχαίου κτίσματος, του οποίου τα αρχιτεκτονικά μέλη είναι διασκορπισμένα.
Άγνωστες Βυζαντινές εκκλησίες
Βυζαντινή Βασιλική ΕκκλησίαΟ Άγιος Αθανάσιος ήταν μια παλιά Βυζαντινή Εκκλησία στο ψηλότερο σημείο του μεγάλου φαραγγιού των Σερβίων. Σήμερα σώζονται μόνο μερικά τμήματα από τα θεμέλια της εκκλησίας αυτής και γίνονται ορατά μόνο, εάν γνωρίζει κανείς επακριβώς την περιοχή. Βρίσκεται στην περιοχή της Μπρουσιάνα.
Απέναντι από το νέο εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου χτίστηκε το 1930 σε ανάμνηση του παλιού Βυζαντινού η περιοχή λέγεται Αη-Λιάς. Εκεί υπήρχε μια άλλη Βυζαντινή Εκκλησία που κάποια τμήματά της σωζόταν μέχρι πριν λίγα χρόνια.
Σήμερα δεν σώζεται σχεδόν τίποτα. Μόνο, εάν γνώριζε κανείς ακριβώς την περιοχή, μπορεί να εντοπίσει με μεγάλη και πάλι δυσκολία την θέση της. Αριστερά του μεγάλου φαραγγιού, κοντά στον περιπατητικό διάδρομο που οδηγεί από τη Δέσση στη μεγάλη Βυζαντινή Βασιλική Εκκλησία έχει εντοπιστεί μια μικρή εκκλησία που ήδη έχει σκεπαστεί από τους αρχαιολόγους. Δεν έγινε, όμως ακόμη γνωστό, σε ποιον Άγιο είναι αφιερωμένη.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου